ভাৰত, চীন, ৰাছিয়াঃ আমেৰিকাৰ বিৰুদ্ধে নতুন শক্তিৰ উত্থান

লিখিছে সত্যব্ৰত বৰাই

ভাৰত, চীন আৰু ৰাছিয়াৰ মাজত ক্ৰমবৰ্ধমান সহযোগিতা আৰু তেওঁলোকৰ সম্মিলিত প্ৰচেষ্টাই আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ বিৰুদ্ধে এক বিকল্প শক্তি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰাৰ সম্ভাৱনাই বৰ্তমান বিশ্ব ৰাজনীতিত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ আলোচনাৰ বিষয় হৈ পৰিছে। বিশ্বৰ ৰাজনৈতিক, অৰ্থনৈতিক আৰু সামৰিক ভাৰসাম্যতা সলনি হৈ অহাৰ লগে লগে এই তিনিখন দেশৰ মাজত কৌশলগত সহযোগিতাৰ পৰিধি বৃদ্ধি পাইছে। বিশেষকৈ ব্ৰিক্স (BRICS), চাংহাই সহযোগিতা সংগঠন (SCO) আৰু অন্যান্য বহুপাক্ষিক মঞ্চৰ জৰিয়তে এই দেশকেইখনে এক সুস্থিৰ আৰু বিকল্প বিশ্ব ব্যৱস্থা গঢ়ি তোলাৰ সম্ভাৱনাৰ বিষয়ে চৰ্চা চলিছে। কিন্তু এই সম্ভাৱনা বাস্তৱায়িত হোৱাটো কিমান সম্ভৱ? আৰু এই দেশকেইখনৰ মাজত থকা মতভেদ, ভিন্ন জাতীয় স্বাৰ্থ আৰু আমেৰিকাৰ সৈতে থকা সম্পৰ্কই এই প্ৰক্ৰিয়াটোত কেনে প্ৰভাৱ পেলাব?

বিশ্বৰ ৰাজনৈতিক দৃশ্যপটত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰই দীৰ্ঘদিন ধৰি এক প্ৰধান শক্তি হিচাপে আধিপত্য বিস্তাৰ কৰি আহিছে। দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছৰ পৰা আমেৰিকাৰ অৰ্থনৈতিক, সামৰিক আৰু সাংস্কৃতিক প্ৰভাৱে বিশ্বৰ প্ৰায় প্ৰতিটো কোণতে প্ৰভাৱ পেলাইছে। তাৰ লগে লগে, পশ্চিমীয়া বিশ্বৰ নেতৃত্বত গঠিত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠন যেনে নাটো (NATO), বিশ্ব বেংক আৰু আই এম এফ (IMF)ৰ জৰিয়তে আমেৰিকাই বিশ্বৰ অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ ৰাখিছে। কিন্তু, বিশ্বায়নৰ যুগত আৰু ক্ৰমবৰ্ধমান বহুমুখী বিশ্ব ব্যৱস্থাৰ প্ৰেক্ষাপটত ভাৰত, চীন আৰু ৰাছিয়াৰ দৰে দেশসমূহে নিজৰ স্থান শক্তিশালী কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে।

ভাৰত, চীন আৰু ৰাছিয়াৰ মাজত সহযোগিতাৰ এক মজবুত ভেটি গঠন হৈছে ব্ৰিক্সৰ দৰে সংগঠনৰ জৰিয়তে। ২০০৯ চনত প্ৰতিষ্ঠিত ব্ৰিক্সত ব্ৰাজিল আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকাও চামিল হৈছে, কিন্তু ভাৰত, চীন আৰু ৰাছিয়াৰ ভূমিকাই এই সংগঠনক এক বিকল্প অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক শক্তি হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ ক্ষেত্ৰত মুখ্য ভূমিকা পালন কৰিছে। ব্ৰিক্সৰ নতুন উন্নয়ন বেংক (New Development Bank)ৰ দৰে পদক্ষেপে পশ্চিমীয়া নিয়ন্ত্ৰিত আৰ্থিক প্ৰতিষ্ঠানৰ বিৰুদ্ধে এক বিকল্প হিচাপে কাম কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। তদুপৰি, চাংহাই সহযোগিতা সংগঠনে সুৰক্ষা আৰু সামৰিক ক্ষেত্ৰত এই দেশকেইখনৰ মাজত সহযোগিতা বৃদ্ধি কৰিছে। এই সংগঠনসমূহৰ জৰিয়তে ভাৰত, চীন আৰু ৰাছিয়াই আমেৰিকাৰ নেতৃত্বত থকা বিশ্ব ব্যৱস্থাৰ পৰা স্বাধীনভাৱে নিজৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ প্ৰচেষ্টা চলাইছে।

চীনৰ ক্ষেত্ৰত, তেওঁলোকৰ দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি পোৱা অৰ্থনীতি আৰু সামৰিক শক্তিৰ ফলত তেওঁলোক বিশ্বৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম অৰ্থনীতি হিচাপে পৰিগণিত হৈছে। চীনৰ বেল্ট এণ্ড ৰোড ইনিচিয়েটিভ (BRI)ৰ দৰে প্ৰকল্পই তেওঁলোকৰ ভৌগোলিক আৰু অৰ্থনৈতিক প্ৰভাৱ বৃদ্ধি কৰিছে। আনহাতে, ৰাছিয়াৰ শক্তিশালী সামৰিক ক্ষমতা আৰু ইন্ধনৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণে তেওঁলোকক বিশ্বৰ ৰাজনীতিত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ শক্তি হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছে। ভাৰতৰ ক্ষেত্ৰত, তেওঁলোকৰ জনসংখ্যা, ক্ৰমবৰ্ধমান অৰ্থনীতি আৰু পাৰমাণৱিক শক্তিৰ সৈতে সামৰিক ক্ষমতাই তেওঁলোকক এই ত্ৰিপাক্ষিক সহযোগিতাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ কৰি তুলিছে। এই তিনিওখন দেশৰ সম্মিলিত শক্তিৰ ফলত তেওঁলোকে আমেৰিকাৰ একক আধিপত্যৰ বিৰুদ্ধে এক বিকল্প শক্তি হিচাপে উত্থানৰ সম্ভাৱনা সৃষ্টি হৈছে।

কিন্তু, এই তিনিখন দেশৰ মাজত সহযোগিতাৰ পথত বহুতো প্ৰত্যাহ্বানো আছে। ভাৰত আৰু চীনৰ মাজত সীমান্ত বিবাদ অব্যাহত আছে।বিশেষকৈ গালৱান উপত্যকাৰ সংঘাতৰ পিছত দুয়োখন দেশৰ সম্পৰ্কত যথেষ্ট টনাটনিৰ সৃষ্টি হৈছে। ভাৰতৰ কৌশলগত স্বাৰ্থ চীনৰ সৈতে সংঘাতৰ ক্ষেত্ৰত পশ্চিমীয়া দেশসমূহৰ সৈতে, বিশেষকৈ আমেৰিকাৰ সৈতে, ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্কৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। কোৱাড (Quad)ৰ দৰে সংগঠনত ভাৰতৰ অংশগ্ৰহণে চীনৰ প্ৰভাৱৰ মোকাবিলা কৰাৰ এক কৌশল হিচাপে দেখা যায়। এনে পৰিস্থিতিত ভাৰতে চীনৰ সৈতে এক বিকল্প শক্তি গঠনৰ ক্ষেত্ৰত কিমান সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰিব, তাৰ ওপৰত প্ৰশ্ন উত্থাপিত হৈছে।

ৰাছিয়াৰ ক্ষেত্ৰত, তেওঁলোকৰ আমেৰিকাৰ সৈতে শীতল যুদ্ধৰ দৰে প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা আৰু ইউক্ৰেইন সংঘাতৰ পিছত পশ্চিমীয়া দেশসমূহৰ সৈতে সম্পৰ্কৰ অৱনতিয়ে তেওঁলোকক চীনৰ সৈতে অধিক ঘনিষ্ঠ হ’বলৈ বাধ্য কৰিছে। কিন্তু ৰাছিয়াৰ অৰ্থনীতি চীনৰ তুলনাত যথেষ্ট দুৰ্বল আৰু তেওঁলোকৰ চীনৰ ওপৰত অত্যধিক নিৰ্ভৰশীলতাই তেওঁলোকৰ স্বাধীন সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ক্ষমতাক সীমিত কৰিব পাৰে। ভাৰতৰ সৈতে ৰাছিয়াৰ দীৰ্ঘদিনীয়া বন্ধুত্বপূৰ্ণ সম্পৰ্ক আছে, কিন্তু ভাৰতৰ আমেৰিকাৰ সৈতে ক্ৰমবৰ্ধমান সহযোগিতাই এই সম্পৰ্কত জটিলতাৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।

আনহাতে, আমেৰিকাৰ বিৰুদ্ধে এক বিকল্প শক্তি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশৰ ক্ষেত্ৰত এই তিনিখন দেশৰ জাতীয় স্বাৰ্থৰ ভিন্নতা এক গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰত্যাহ্বান। ভাৰতৰ কৌশলগত স্বায়ত্তশাসনৰ নীতিয়ে তেওঁলোকক কোনো এক শক্তিৰ সম্পূৰ্ণ নিয়ন্ত্ৰণৰ অধীনলৈ যোৱাৰ পৰা বিৰত ৰাখিছে। ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতি সদায় বহুপাক্ষিকতা আৰু স্বাধীনতাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ়ি উঠিছে। চীনৰ ক্ষেত্ৰত, তেওঁলোকৰ আক্ৰমণাত্মক বৈদেশিক নীতি আৰু আঞ্চলিক প্ৰভাৱ বিস্তাৰৰ প্ৰচেষ্টাই ভাৰতৰ লগতে অন্যান্য দেশৰ মাজত অস্বস্তিৰ সৃষ্টি কৰিছে। ৰাছিয়াৰ ক্ষেত্ৰত, তেওঁলোকৰ অৰ্থনৈতিক সীমাবদ্ধতা আৰু পশ্চিমীয়া নিষেধাজ্ঞাই তেওঁলোকৰ ক্ষমতাক সীমিত কৰিছে।

তথাপি, এই তিনিখন দেশৰ সম্মিলিত শক্তিক অৱহেলা কৰিব নোৱাৰি। বিশ্বৰ জনসংখ্যাৰ এক বৃহৎ অংশ, সামৰিক ক্ষমতা, পাৰমাণৱিক শক্তি আৰু অৰ্থনৈতিক সম্পদৰ দিশৰ পৰা এই দেশকেইখনে এক শক্তিশালী বিকল্প হিচাপে উত্থানৰ সম্ভাৱনা ৰাখিছে। বৰ্তমানৰ ভূ-ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতিত, আমেৰিকাৰ একক আধিপত্যৰ পৰা বিশ্ব এক বহুমুখী ব্যৱস্থাৰ দিশে আগবাঢ়িছে। এই পৰিপ্ৰেক্ষিতত, ভাৰত, চীন আৰু ৰাছিয়াৰ সহযোগিতাই বিশ্বৰ নতুন ভাৰসাম্যতা গঢ়ি তোলাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে।

ভাৰত, চীন আৰু ৰাছিয়াৰ মাজত এক বিকল্প শক্তি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশৰ সম্ভাৱনা আছে, কিন্তু এই পথত বহুতো প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হ’ব। তেওঁলোকৰ মাজত থকা মতভেদ, ভিন্ন জাতীয় স্বাৰ্থ আৰু আমেৰিকাৰ সৈতে থকা জটিল সম্পৰ্কই এই প্ৰক্ৰিয়াটোক জটিল কৰি তুলিব পাৰে। তথাপি, ব্ৰিক্স আৰু এছ চি অ’ৰ দৰে মঞ্চৰ জৰিয়তে তেওঁলোকে নিজৰ সহযোগিতা শক্তিশালী কৰি আমেৰিকাৰ আধিপত্যৰ বিৰুদ্ধে এক বিকল্প শক্তি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰাৰ সম্ভাৱনা অস্বীকাৰ কৰিব নোৱাৰি। এই তিনিখন দেশৰ কৌশলগত সহযোগিতা আৰু তেওঁলোকৰ সম্মিলিত শক্তিয়ে বিশ্বৰ ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক ভাৰসাম্যতাত এক নতুন মাত্ৰা যোগ কৰিব পাৰে।